Κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα η Κύπρος βρισκόταν σε αναβρασμό. Οι επιδιώξεις των Ελλήνων Κυπρίων για ένωση με την Ελλάδα και οι αντιδράσεις των Τούρκων, υποστηριζόμενες από τις σχέσεις τους με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αποτέλεσαν τη σπίθα για μια σειρά από αιματηρές διακοινοτικές συγκρούσεις.
Μάης του ’70: «Μπούκαραν» στον Αστυνομικό Σταθμό Λεμεσού και άρπαξαν τον οπλισμό «με ένα κρασί»
Οι πρώτες σοβαρές εντάσεις εμφανίστηκαν ήδη από το 1912, εν μέσω της Αγγλοκρατίας και του αναβρασμού των Βαλκανικών Πολέμων. Το αίτημα των Ελλήνων της Κύπρου για Ένωση με την Ελλάδα και η συμμετοχή τους σε εθελοντικά σώματα ενόπλων υπέρ της Ελλάδας πυροδότησε την καχυποψία και την εχθρότητα των Τούρκων, οι οποίοι έμεναν πιστοί στην καταρρέουσα τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Η 11η Μαΐου 1912 σηματοδότησε την αρχή της αιματοχυσίας. Μια απλή σχολική εκδρομή του Παγκυπρίου Γυμνασίου στο κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα στον Πενταδάκτυλο, μετατράπηκε σε σκηνικό βίας, όταν ομάδα Τούρκων επιτέθηκε στους μαθητές. Η ένταση εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την Κύπρο, από την Αγία Άννα, την Καλαβασό και την Τόχνη, μέχρι τη Λεύκα και τον Άγιο Θεόδωρο Λάρνακας.
Η “Number One” στιγμή της Ελλάδας: 20 χρόνια από τον θρίαμβο της Παπαρίζου
Δύο εβδομάδες μετά, νέα βίαιη επίθεση συγκλόνισε το νησί. Στις 24 Μαΐου, 49 μαθητές του Γυμνασίου Λευκωσίας και δύο καθηγητές δέχθηκαν επίθεση στην περιοχή Μάνδρες Χαμίτιε από Τούρκους βοσκούς. Το αποτέλεσμα ήταν δύο καθηγητές και τρεις μαθητές να τραυματιστούν σοβαρά, ενώ οι υπόλοιποι μαθητές αναγκάστηκαν να διαφύγουν στα γύρω χωράφια. Οι γονείς τους δεν είχαν καν το δικαίωμα να αναζητήσουν τα παιδιά τους, η αστυνομία τους εμπόδισε, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη οργή.
Η κλιμάκωση της έντασης κορυφώθηκε στις 27 Μαΐου 1912, ανήμερα της γιορτής του Κατακλυσμού στη Λεμεσό. Είχε προηγηθεί ένταση ήδη από τις 14 Μαΐου, με τις πρώτες σοβαρές ταραχές να ξεσπούν μεταξύ των δύο κοινοτήτων μετά το τέλος της Οθωμανικής κυριαρχίας. Οι ταραχές οδήγησαν σε μάχες σώμα με σώμα, με δεκάδες τραυματίες και νεκρούς.
Μάϊος 1996: Όταν ο μακελάρης της Θάσου σκότωσε και τεμάχισε την οικογένειά του
Η καταγραφή της εποχής αναφέρει τουλάχιστον 60 με 70 τραυματίες, πολλοί εκ των οποίων χτυπήθηκαν είτε από αστυνομικά όπλα είτε από μαχαίρια και αμβλέα όργανα. Ξεχωριστή είναι η περίπτωση του Κώστα Γεωργίου, γνωστού αθλητή και πανελληνιονίκη, ο οποίος υπέκυψε λίγες μέρες αργότερα από σηψαιμία μετά από μαχαιριά στον μηρό που του έκοψε την αρτηρία.
Οι νεκροί της σύγκρουσης έφτασαν τελικά τους πέντε. Τρεις Έλληνες (μεταξύ των οποίων ο μαθητής Θουκυδίδης Λαμπής και ο Κωστής Τίκκης) και δύο Τούρκοι. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη φονική επέμβαση της αστυνομίας, που άνοιξε πυρ κατά των πολιτών.
Όταν ο Ρουβάς τραγούδησε στη νεκρή ζώνη ανήμερα της ημέρας μνήμης των Ποντίων
Παρά την ένταση και τις απώλειες, τα ακριβή αίτια παραμένουν αδιευκρίνιστα. Πολλά δημοσιεύματα της εποχής καταγγέλλουν τη βρετανική διοίκηση για υποβόσκοντα ρόλο στην πρόκληση και διαιώνιση των συγκρούσεων, στο πλαίσιο της πολιτικής του «διαίρει και βασίλευε».
Παρά την σύσταση ανακριτικής επιτροπής υπό τον διοικητή Λεμεσού W. Bolton και τους δικαστές Στ. Σταυρινάκη και Σαμή Εφ. Γιορκαντζήπαση, το πόρισμα της επιτροπής δεν δημοσιοποιήθηκε ποτέ. Η σιωπή αυτή ενίσχυσε τις υποψίες για εσκεμμένη συγκάλυψη. Ο τότε Μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος Μεταξάκης, μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης, διαμαρτυρήθηκε έντονα, χαρακτηρίζοντας την αστυνομική επίθεση «δολοφονική».
