«Κι εγώ ζω
φορώντας οικτρά στολίδια θλίψης
αγορασμένα από εμπόρους των εθνών.
Στο μέτωπό μου χαραγμένες
πολύχρονων διαδρομών ρυτίδες,
φρίκη που φώλιασε
στη μνήμη των αθώων μου χρόνων.»
Αδελαΐδα Παπαγεωργίου
ΚΥΠΡΟΣ 1974
Είναι η φωνή των εκατοντάδων γυναικών που έπεσαν θύματα βιασμού από τους Τούρκους στρατιώτες το 1974...
Μια κραυγή... που έγινε ψίθυρος, αποσιωπήθηκε, καταπνίγηκε και αφέθηκε στα αζήτητα της ιστορίας.
Όμως οι μνήμες... οι εφιαλτικές μνήμες, κατατρώνε τις ψυχές εκείνων των αόρατων ηρωίδων γυναικών οι οποίες βίωσαν στο σώμα και την ψυχή τους ένα από τα πιο φρικιαστικά εγκλήματα πολέμου..
Λήδα Κουρσουμπά - Αντιπρόεδρος Ερυθρού Σταυρού
«Ανήλικα και πολύ μικρά κορίτσια. Παιδιά. Και αγόρια και κορίτσια.»
Σκεύη Κουκουμά - Γενική Γραμματέας ΠΟΓΟ
«Δεν ήταν μια φορά ο βιασμός, ήταν κατ` επανάληψη.»
Εκατοντάδες γυναίκες βίωσαν, το μαύρο καλοκαίρι του 1974, εφιαλτικές στιγμές στα χέρια των Τούρκων στρατιωτών. Υπολογίζονται μεταξύ 800 έως 1500. Από κορίτσια μόλις εννέα ετών, έως ηλικιωμένες γυναίκες εβδομήντα και πλέον χρόνων, υπέστησαν τις πλείστες φορές αλλεπάλληλους βιασμούς και μάλιστα μπροστά στα μάτια των οικογενειών τους, των παιδιών τους, ακόμη και μπροστά σε ολόκληρο το χωριό τους.
Ενδεικτικά και τα δημοσιεύματα από τον Τύπο της εποχής, όταν τα εγκλήματα των Τούρκων στα υπό κατάληψη χωριά μας, άρχισαν να γίνονται γνωστά.
«Δύο νέες 14 ετών από την Μόρφου απέθανον έπειτα από συνεχείς βιασμούς των Τούρκων στρατιωτών εισβολής. {...} Οι βιασμοί των κοριτσιών εγένοντο υπό τα όμματα των γονέων των οι οποίοι συνελήφθησαν και αυτοί ως όμηροι και αργότερον εξετελέσθησαν.»
«Οι Τούρκοι {...} κρατούσαν 600 περίπου πρόσωπα στην εκκλησία και το σχολείο της Βώνης. Στην εκκλησία μπήκαν μια μέρα Τούρκοι στρατιώτες, άρπαξαν πέντε νέες κοπέλες, τις έσυραν στο ιερό και τις εβίασαν.»
Η τέως Επίτροπος Προστασίας του Παιδιού και νυν Αντιπρόεδρος του Κυπριακού Ερυθρού Σταυρού ήταν το 1974 νεαρή δικηγόρος, η οποία έσπευσε να βοηθήσει ως εθελόντρια στον Κυπριακό Ερυθρό Σταυρό.
Λήδα Κουρσουμπά - Αντιπρόεδρος Ερυθρού Σταυρού
«Είχαμε από την δεύτερη ημέρα της κατοχής, ίσως την τρίτη, πληροφορίες ότι γυναίκες και παιδιά υφίσταντο βιασμούς… Θυμάμαι μια από τις πρώτες ενέργειες ήταν να σταλούν χάπια αντισυλληπτικά, για τις γυναίκες στα κατεχόμενα μέρη της Κύπρου, ακριβώς για να αποφευχθούν ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες.»
Στη Λήδα Κουρσουμπά, κατέθεσαν μάλιστα, την εποχή εκείνη, κάποιες εξ αυτών των γυναικών: «Θυμάμαι πολύ χαρακτηριστικά μια γυναίκα, ντυμένη στα μαύρα, μεγάλης ηλικίας, με ρυτίδες στο πρόσωπο, η οποία δεν είχε χείλη. Και μου εξιστόρησε με λεπτομέρεια πώς την εβίασαν επανειλημμένα όχι ένας, περισσότεροι στρατιώτες και πώς την έφαγαν τα χείλη.»
Μαρτυρίες γυναικών
- «Ήρθαν τέσσερις Τούρκοι και αφού μετέφεραν την αδερφή μου κι εμένα μέσα σε μια άλλη μάντρα, μας εβίασαν... Σήμερα το πρωί τέσσερις Τούρκοι στρατιώτες ήρθαν και αφού πήραν εμένα, την αδερφή μου και ένα άλλο κορίτσι από τη Μια Μηλιά, μας μετέφεραν σε μια άλλη μάντρα και μας έβαλαν σε ξεχωριστά μέρη. Δύο Τούρκοι στρατιώτες με εβίασαν ο ένας κατόπιν του άλλου. Εβιάσθησαν επίσης η αδερφή μου και το άλλο κορίτσι...»
- «Υπό την απειλήν όπλου με έριξε πάνω στο κρεββάτι, μου έβγαλε όλα τα ρούχα και μπροστά στα μάτια των παιδιών μου που έστεκον εκεί κλαίοντας, με βίασε...»
Συγκλονιστική και η περιγραφή της αείμνηστης Λέλλας Χριστοδουλίδου, προϊσταμένης στο Νοσοκομείο Κερύνειας το 1974, στο ντοκιμαντέρ του «Όρος Αλατόμητον».
Λέλλα Χριστοδουλίδου
«Όταν σας πω μωρό 7 χρονών, όταν σας πω γυναίκα 83 χρονών... τι θέλετε άλλο; αισχρότητες έκαμναν.. Γυναίκα την εβίασαν μέσα στο μπάνιο, στον Άγιο Γεώργιο, 7 άτομα. Εβίαζαν. Κοπέλες που ξέρω εγώ, τίμιες, τιμιότατες, δεν έφευγαν από τη μάνα τους και τις εβίασαν μέσα στο κρεβάτι τους.»
Ακούστε μέσα από το ντοκιμαντέρ «Κουρούκλες» της Ένωσης Προφορικής Ιστορίας Κύπρου, πώς τα κορίτσια, οι γυναίκες, προσπαθούσαν να προστατευτούν.
- «Μας συμβούλευσαν οι μεγαλύτερες, οι μεσήλικες γυναίκες του χωριού να ντυθούμε σαν γριές και να κρυβόμαστε κάτω από τα κρεβάτια».
- «Εμαντιζούμαστεν με την κουρούκλα την μαύρη τζιαμέ που επέφταμε.»
Και μετά ακολούθησαν οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Με συνοπτικές διαδικασίες και με την σιωπηλή σύμφωνο γνώμη και της εκκλησίας, οι γυναίκες υποβλήθηκαν σε έκτρωση στα νοσοκομεία της Κύπρου, σε ιδιωτικές κλινικές, στις Βάσεις Ακρωτηρίου ή ακόμη και στο εξωτερικό.
Λήδα Κουρσουμπά - Αντιπρόεδρος Ερυθρού Σταυρού
«Αυτή ήταν μια τεράστια τραγωδία αυτών των γυναικών, που δεν ήθελαν να μαθευτεί από την οικογένειά τους. Η πληροφόρηση ερχόταν κοντά μας κι έγιναν διευθετήσεις για όσες γυναίκες ήθελα να να έρθουν στη Λευκωσία, να πάνε σε ιδιωτικές κλινικές στη Λευκωσία ή στις βάσεις Ακρωτηρίου, αλλά κάποιες που δεν ήθελαν καν να γίνει γνωστό. Γι αυτό έγιναν διευθετήσεις και οι Ελβετοί του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, αφού έδιναν τα στοιχεία στον Κυπριακό Ερυθρό Σταυρό, τις έπαιρναν στις βάσεις Ακρωτηρίου όπου είχε γίνει σε συνεργασία με την Αγγλική Ύπατη Αρμοστεία στην Κύπρο, για να τους παρασχεθεί ιατρικός τερματισμός της εγκυμοσύνης, ψυχολογική στήριξη και φυσική θεραπεία για να μπορέσουν να ξεπεράσουν αυτό. Τις ημέρες εκείνες για να δείτε το εύρος των θεμάτων που αντιμετώπισε ο Ερυθρός Σταυρός, έγινε όπως γράφει η Στέλλα Σουλιώτη στο αρχείο της, του οποίου είμαι και θεματοφύλακας, μεταξύ δύσης και ανατολής του ηλίου, συντάχθηκε στο γραφείο του Ερυθρού Σταυρού, η τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα, την οποία μετά πέρασε η Βουλή επειγόντως, με την οποία επιτρέπετο ο ιατρικός τερματισμός της εγκυμοσύνης σε κάποιες περιπτώσεις…. »
Σκεύη Κουκουμά - Γενική Γραμματέας ΠΟΓΟ
«Έχω περίπτωση που μου έχει πει ότι είχαν βοηθήσει τα αδέρφια της που βρίσκονταν στην Αγγλία, πήγε στην Αγγλία κι έκανε την έκτρωση εκεί. Μια γυναίκα που ποτέ στη συνέχεια δεν απέκτησε παιδιά και που ζει με τις συνέπειες των βιασμών.»
Λήδα Κουρσουμπά - Αντιπρόεδρος Ερυθρού Σταυρού
«Υπήρχαν γυναίκες που επέλεξαν να κρατήσουν το παιδί τους και φανταστείτε ότι αυτό δεν ήθελαν ποτέ να γίνει γνωστό»
Ο εφιάλτης για τις γυναίκες αυτές δεν τελείωσε ποτέ. Η κοινωνία της εποχής τις στιγμάτισε, τις περιθωριοποίησε. Για πολλές εξ αυτών, η απόρριψη ήρθε και από την ίδια την οικογένειά τους.
Σκεύη Κουκουμά - Γενική Γραμματέας ΠΟΓΟ
«Γυναίκα που της είπαν τι θέλεις τωρά εσύ, σε έπιασαν οι Τούρκοι, σε έκαμαν… να μην χρησιμοποιήσω τις ίδιες εκφράσεις και τώρα θέλεις και καλύτερες κουβέρτες, θέλεις καλύτερη καρέκλα στο γραφείο που σου έδωσαν. Συνεχώς ένιωθαν κατατρεγμένες, εκτεθειμένες, κυνηγημένες ακόμη και μετά. Τη γυναίκα που δεν κατάφερε όταν την αρραβώνιασαν μια φορά, δυο φορές, κι αφού δεν ήταν παρθένα, διαλυόταν ο αρραβώνας και οι γονείς της την είχαν πάρει σε γυναικολόγο για να της κάνει κολπορραφή και να είναι παρθένα.
Γυναίκα που μου είπε, δεν μπορώ άλλο να αντέξω να με αγγίζει ο σύζυγός μου κι έτσι προχώρησα στο διαζύγιο γιατί το κάθε άγγιγμα την παρέπεμπε, τις θύμιζε τους εφιάλτες που είχε περάσει.
Είναι περιπτώσεις πιο σκληρές όταν από το περιβάλλον τους, ο σύζυγος τις έβριζε, τις προκαλούσε ότι τα ήθελαν και οι ίδιες και αντιλαμβάνεστε πόσο σκληρό ήταν. Μια περίπτωση που θυμάμαι, είχε και μικρά παιδιά και την βίαζαν μπροστά στα παιδιά της. Κι όταν ήρθαν στις ελεύθερες περιοχές δεν ήθελαν ούτε οι δικοί της, ούτε τα πεθερικά της να είναι μαζί της και μάλιστα παρακινούσαν και τον σύζυγο να την εγκαταλείψει γιατί ήταν ξιμαρισμένη που τους Τούρκους.»
Οι ζωές πολλών γυναικών σταμάτησαν εκείνο το μαύρο καλοκαίρι. Κάποιες επέλεξαν την παντοτινή σιωπή, παλεύοντας μόνες με τους εφιάλτες που ματώνουν ακόμη την ψυχή τους.
Σκεύη Κουκουμά - Γενική Γραμματέας ΠΟΓΟ
«Όταν ξεκίνησα να κάμνω το θέμα, με πήραν κάποιες γυναίκες για να μου πουν ότι δεν χρειάζεται. 41 χρόνια μετά, τι ψάχνεις τώρα;
Πάντα φέρνω στο μυαλό μου τις περιπτώσεις που είχαν πιάσει δύο αδερφές μαζί με τη γειτόνισσα. Τις εβίαζαν κατ` επανάληψη, η μια με την άλλη μου είχαν πει την περίπτωση. Η μια η αδερφή που δεν παντρεύτηκε ποτέ και η οποία ζει σε άθλιες συνθήκες δεν παραδέχτηκε ποτέ ότι συνέβηκε οτιδήποτε στην ίδια. Κι όταν προσπαθούσα να την πείσω ακόμη και να την γαργαλίσω με το επίδομα το οικονομικό, η ίδια επέμενε όχι. Και λέω αφού έτσι είσαστε και οι 3. Ναι αλλά εγώ καθόμουν έξω στο σκαμνάκι στην βεράντα και δεν με πείραξαν. Εκείνη η γυναίκα το είχε θάψει, τέλειωσε, είχε κάνει delete από το μυαλό και την ψυχή της.»
Η Σκεύη Κουκουμά, ως βουλεύτρια και Πρόεδρος της Επιτροπής Προσφύγων το 2015, ήγειρε για πρώτη φορά στην Βουλή το θέμα. Με επίπονο αγώνα απέναντι σε ταμπού και γραφειοκρατία, με τη βοήθεια της τότε Υπουργού Εργασίας, αείμνηστης Ζέτας Αιμιλιανίδου, κατάφερε την αναγνώρισή τους ως παθούσες πολέμου και περίπου 80 γυναίκες λαμβάνουν σήμερα μηνιαίο επίδομα.
Σκεύη Κουκουμά - Γενική Γραμματέας ΠΟΓΟ
«Δεν μπορούσαν να εργαστούν, θυμάμαι μια που μου έλεγε ότι εργαζόταν σε νηπιαγωγείο. Μου λέει δεν μπορώ να τρέχω τα μωρά από πίσω. εγώ τη νύχτα κοιμάμαι με ψυχοφάρμακα. Πώς μπορώ να αντέξω την άλλη μέρα. Για να πάω δουλειά κάθε μέρα χτυπώ το αυτοκίνητό μου, δεν μπορώ να συγκεντρωθώ, συνεχώς ζω αυτά που πέρασα. Είναι καταστάσεις που οδήγησαν πολλές γυναίκες να ζουν στο περιθώριο, να ζουν στερημένα, ακόμη κι εκείνες που δεν ήταν γνωστό.
Βλέπω διαφορά, πολύ σημαντική διαφορά γιατί έτυχαν και οικονομικής βοήθειας που είναι σταθερή και βλέπεις τη βελτίωση στη ζωή τους, στο σπιτάκι του συνοικισμού, στο τ/κ, στην ίδια τη ζωή τους, τη συμπεριφορά τους γιατί πλέον δεν είναι ούτε τα ρούχα τους παλιά, σχισμένα, λερωμένα, ούτε και το σπίτι που είναι σε απαράδεκτες συνθήκες.»
Η Τουρκία δεν τιμωρήθηκε ποτέ, ούτε για το συγκεκριμένο έγκλημα πολέμου.
Παρόλο που οι αποφάσεις στις διακρατικές προσφυγές της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά και έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, του 1976, ήταν καταπέλτης, όπως εξηγεί η διεθνολόγος Ανά Κουκίδη Προκοπίου.
Άννα Κουκκίδη Προκοπίου - Διεθνολόγος
«Το Συμβούλιο της Ευρώπης έστειλε τότε μια Επιτροπή, μια Ομάδα ανθρώπων, που είχαν εξειδίκευση στα συγεκριμένα ζητήματα. Της ομάδας αυτής ηγείτο ο Τζέιμς Φώσετ, ένας πολύ έγκριτος νομικός, ο παππούς του Μπόρις Τζόνσον, Μίλησαν με άτομα που είχαν πρόσβαση στις μαρτυρίες. Και οι μαρτυρίες τους θεωρήθηκαν απόλυτα αξιόπιστες από την Επιτροπή, η οποία έβγαλε ένα πόρισμα που ήταν καταπέλτης για την Τουρκία.
Θεωρεί την Τουρκία υπόλογη για το τι συνέβη στην Κύπρο και σχετικά με τους βιασμούς λέει ξεκάθαρα ότι δεν ήταν μεμονωμένα περιστατικά από κάποιους απείθαρχους στρατιώτες, ήταν περιστατικά στα οποία συμμετείχαν και αξιωματικοί, ήταν εις γνώσην της ηγεσίας του τουρκικού στρατού, δεν έκανα τίποτα για να τα σταματήσουν, και δεν έκαναν τίποτα για να αποκαταστήσουν τις συνέπεεις όσων συνέβησαν.»
Λήδα Κουρσουμπά - Αντιπρόεδρος Ερυθρού Σταυρού
«Θεωρώ ότι είναι καιρός η πολιτεία όπως μετά από πολέμους έχει μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου, να γίνει κι ένα Μνημείο για την άγνωστη γυναίκα, η οποία κακοποιήθηκε.»
Άννα Κουκκίδη Προκοπίου - Διεθνολόγος
«Ως πολιτεία έχουμε υποχρεώση να εφαρμόσουμε και το ψήφισμα 2467 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Που λέει ότι τα κράτη μέλη του Οργανισμού, έχουν υποχρεώση να αποκαταστήσουν τα θύματα τέτοιου είδους εγκλημάτων πολέμου.»
