Σαν σήμερα, στις 15 Ιανουαρίου 1950 το διενεργήθηκε το ιστορικό ενωτικό δημοψήφισμα όπου το συντριπτικό 95,7% των Ελλήνων της Κύπρου τάχθηκε υπέρ της Ένωσης του νησιού με την Ελλάδα.
Το δημοψήφισμα που διενεργήθηκε σε δύο Κυριακές, στις 15 και στις 22 Ιανουαρίου 1950, αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στην εξέλιξη του αγώνα κατά της αγγλικής κατοχής της Κύπρου και του οράματος για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και πρόβαλε διεθνώς το ενωτικό αίτημα.
Με τη στήριξη του ΑΚΕΛ
Εμπνευστής του δημοψηφίσματος ήταν ο τότε μητροπολίτης Κιτίου και λίγο αργότερα αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ'. Την εισήγησή του, που ομόφωνα είχε υιοθετηθεί, ανακοίνωσε η εθναρχία την 1η Δεκεμβρίου 1949, και με εθναρχική εγκύκλιο στις 8 Δεκεμβρίου 1949, την οποία υπέγραφαν ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος Β', οι μητροπολίτες Πάφου Κλεόπας, Κιτίου Μακάριος και Κυρηνείας Κυπριανός, και ο χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος Γεννάδιος.
Παράλληλα το ΑΚΕΛ, που από τον Ιανουάριο του 1949 είχε αλλάξει τη γραμμή για αυτοκυβέρνηση και ακολουθούσε τη γραμμή της αυτοδιαθέσεως - ενώσεως, οργάνωσε τον Δεκέμβριο του 1949 συγκεντρώσεις σε ολόκληρη την Κύπρο προς διαδήλωση και υπογραφή ψηφισμάτων υπέρ της ενώσεως. Μετά την εξαγγελία του δημοψηφίσματος από την εθναρχία, το ΑΚΕΛ ανακάλεσε τις δικές του εκδηλώσεις και υποστήριξε το δημοψήφισμα.
Ενδεικτικό το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Νέος Δημοκράτης», επίσημου εκφραστικού οργάνου του ΑΚΕΛ, όπου μεταξύ άλλων γράφει «Μαύρο στον Ιμπεριαλισμό, Άσπρο στην Εθνική μας Αποκατάσταση».
Επίσης οι εξελίξεις, ήταν για μέρες στα πρωτοσέλιδα του τύπου στην μητροπολιτική Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση του εθνικού κέντρου αποδοκίμαζε τις αλυτρωτικές βλέψεις της «θυγατέρας» Κύπρου.
Ψήφισαν υπέρ της Ένωσης 95.71%
Οι συμμετέχοντες επέλεγαν να υπογράψουν σε ένα από τα δύο έντυπα που βρίσκονταν μπροστά τους: «ΑΞΙΟΥΜΕΝ, ΤΗΝ ΕΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ή «ΕΝΙΣΤΑΜΕΘΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ». Οι συμμετέχοντες υπέγραφαν τέσσερις φορές έτσι ώστε να δημιουργηθούν τέσσερις τόμοι που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν κατάλληλα. Από τους 224.757 Έλληνες της Κύπρου που είχαν δικαίωμα υπογραφής υπέγραψαν οι 215.108, δηλαδή ποσοστό 95.71%. Για πρώτη φορά ψήφισαν και γυναίκες. Υπέρ του αιτήματος της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα υπέγραψαν και Τουρκοκύπριοι, παρά την αντίθετη θέση της ηγεσίας τους, αλλά και Μαρωνίτες και Αρμένιοι.
Την Κυριακή, 15 Ιανουαρίου 1950, ημέρα έναρξης του δημοψηφίσματος, αναπέμφθηκε σ' όλες τις εκκλησίες μετά τη λειτουργία ειδική δέηση, και στη συνέχεια άρχισε η ψηφοφορία. Στη Λευκωσία, πρώτος υπέγραψε υπέρ της ενώσεως ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος Β', στη Λάρνακα ο μητροπολίτης Μακάριος, στην Κερύνεια ο μητροπολίτης Κυπριανός και στην Πάφο ο μητροπολίτης Κλεόπας. Ο λαός, άντρες και γυναίκες, ακόμη και υπερήλικοι, προσερχόταν και υπέγραφε υπέρ της ενώσεως. Υπολογίζεται ότι το 90% περίπου του λαού προσήλθε και υπέγραψε την πρώτη μέρα του δημοψηφίσματος, που διεκόπη στις 13.00 και επαναλήφθηκε μετά διακοπή μιας ώρας. Έλληνες Κύπριοι που βρίσκονταν στο εξωτερικό, έστειλαν τηλεγραφήματα ζητώντας να προστεθεί το όνομά τους στο υπέρ της ενώσεως έγγραφο. Η αποικιακή κυβέρνηση κατέβαλε προσπάθειες ν' αποθαρρύνει το λαό από του να ψηφίσει και ρητά απαγόρευσε στους δημοσίους υπαλλήλους να πάρουν μέρος στην ψηφοφορία, χωρίς όμως ικανά αποτελέσματα.
Το εντυπωσιακό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ανακοίνωσε η εθναρχία με εγκύκλιό της στις 27 Ιανουαρίου 1950. Σύμφωνα προς την επίσημη ανακοίνωση, από τους 224.747 Έλληνες Κυπρίους που είχαν δικαίωμα ψήφου, υπέρ ψήφισαν οι 215.108 δηλαδή ποσοστό 95.71%. Εναντίον ψήφισαν 9.369, ποσοστό που αντιστοιχούσε στο 4.29%. Οι Αρμένιοι, καθώς και μερικοί Τουρκοκύπριοι, ψήφισαν υπέρ.
Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος, με όλες τις υπογραφές σε τρία αντίγραφα, δέθηκαν σε τρεις σειρές από 18 τόμους η κάθε μια, που αποφασίστηκε να δοθούν στην ελληνική κυβέρνηση, στην αγγλική και στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Προς το σκοπό αυτό σχηματίστηκε πρεσβεία από τους μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό, Νικόλαο Λανίτη, Σάββα Λοϊζίδη και Ζήνωνα Ρωσσίδη. Στην Αθήνα, η κυβέρνηση αρνήθηκε να παραλάβει τους τόμους, μη θέλοντας να δυσαρεστήσει την Αγγλία από την οποία σε πολύ μεγάλο βαθμό εξαρτάτο, και αυτοί παρελήφθησαν από τον πρόεδρο της Βουλής Δημήτριο Γόντικα. Η αγγλική κυβέρνηση αρνήθηκε οποιαδήποτε επαφή με την πρεσβεία, ενώ στη Νέα Υόρκη οι τόμοι παρεδόθησαν στη γραμματεία του ΟΗΕ.
Που κατέληξαν οι τόμοι με τις υπογραφές στο δημοψήφισμα
Ο Βρετανός κυβερνήτης Ράιτ δεν δέχεται καν το δημοψήφισμα και στις 22 Φεβρουαρίου 1950 απαντά πως το θέμα της Κύπρου είναι κλειστό για τη Μεγάλη Βρετανία. Την ίδια απάντηση έδωσε και το Λονδίνο. Η βρετανική κυβέρνηση είπε, πως η Αγγλία δε θα αναγνωρίσει τα αποτελέσματα αυτά, γιατί «το δημοψήφισμα εστερείτο επισημότητας».
Παρ’ όλα αυτά, το Μάιο του 1950, η Εθναρχία καταρτίζει επιτροπή από το μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό, το Σάββα Λοϊζίδη και το Νικόλαο Λανίτη, η οποία επισκέπτεται την Αθήνα και καταθέτει τον ένα τόμο του δημοψηφίσματος στην ελληνική εθνική αντιπροσωπεία. Τον άλλο τόμο τον πήγε στο Λονδίνο. Η αγγλική κυβέρνηση αρνήθηκε να τον παραλάβει και ούτε καν δέχτηκε την επιτροπή. Ο τόμος κατατέθηκε στην ελληνική εκκλησία του Λονδίνου. Ο τρίτος τόμος παραδόθηκε στον Ο.Η.Ε. στις 26 Σεπτεμβρίου 1950.
Η κρίση του 2017
Πολιτική κρίση προκλήθηκε στην Κύπρο το 2017 η οποία μάλιστα επηρέασε και τις συνομιλίες για το Κυπριακό μεταξύ του Προέδρου Αναστασιάδη με τον Μουσταφά Ακιντζί. Στις 10 Φεβρουαρίου 2017 η Βουλή της Κύπρου ενέκρινε τροπολογία που εισηγήθηκε το ΕΛΑΜ για τη μνημόνευση του Ενωτικού Δημοψηφίσματος του 1950 στα σχολεία. Υπέρ της τροπολογίας ψήφισαν όλα τα κόμματα πλην του ΔΗΣΥ που τήρησε αποχή και του ΑΚΕΛ που την καταψήφισε. Μετά από τις αντιδράσεις που προήλθαν από τους Τουρκοκύπριους η Βουλή ψήφισε στις 8 Απριλίου άλλη διάταξη η οποία ακύρωσε την τροπολογία του ΕΛΑΜ. Τη νέα διάταξη ψήφισαν ο ΔΗΣΥ εκτός από δύο βουλευτές και το ΑΚΕΛ μέσα σε κλίμα αντιπαράθεσης και πολιτικής όξυνσης.
Στις 12 Φεβρουαρίου 2017 το Εθνικό Συμβούλιο που συνήλθε μέσα στην κρίση που προέκυψε, με ομόφωνη δήλωσή του ανέφερε ότι, «καταδικάζει την εσκεμμένη διαστρέβλωση, εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας, περί επαναφοράς από την ελληνοκυπριακή πλευρά της πολιτικής της `Ενωσης», υπογραμμίζοντας πως «τέτοιο θέμα ούτε τέθηκε, ούτε πρόκειται ποτέ να τεθεί, όπως και δεν τίθεται θέμα αποδοχής της οποιασδήποτε μορφής λύσης που οδηγεί στη διχοτόμηση».
Το άρθρο γράφτηκε με πληροφορίες από το αρχείο του ant1live, αρχεία εφημερίδων και την Πολυγνώση
