Στις 15 Ιανουαρίου 1950 έξω από τις εκκλησίες της Κύπρου άρχισε η συλλογή υπογραφών για το ενωτικό δημοψηφισμα. Η συλλογή υπογραφών συνεχίστηκε και την επόμενη Κυριακή 22 Ιανουαρίου. Το αποτέλεσμα ήταν ένα συντριπτικό 95,7% υπέρ της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Διαβάστε πιο κάτω ένα σύντομο ιστορικό του δημοψηφίσματος εμπλουτισμένου με φωτογραφίες πρωτοσέλιδων εφημερίδων της εποχής.
Η πρώτη σελίδα του δημοψηφίσματος με πρώτη την υπογραφή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ'.
Οι συμμετέχοντες στο επέλεγαν να υπογράψουν σε ένα από τα δύο έντυπα που βρίσκονταν μπροστά τους: «ΑΞΙΟΥΜΕΝ, ΤΗΝ ΕΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ή «ΕΝΙΣΤΑΜΕΘΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΝΩΣΙΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ». Οι συμμετέχοντες υπέγραφαν τέσσερις φορές έτσι ώστε να δημιουργηθούν τέσσερις τόμοι που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν κατάλληλα. Από τους 224.757 Έλληνες της Κύπρου που είχαν δικαίωμα υπογραφής υπέγραψαν οι 215.108 ενω υπέρ του αιτήματος της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα υπέγραψαν και Τουρκοκύπριοι, παρά την αντίθετη θέση της ηγεσίας τους, αλλά και Μαρωνίτες και Αρμένιοι.
«Κυπριακέ λαέ, καλείσαι όπως ηνωμένος και αδιάσπαστος επιτελέσεις και τώρα το προς την δούλην πατρίδα σου καθήκον μετ’ ενθουσιασμού. Δι’ Ένωσιν και μόνον Ένωσιν ηγωνίσθης επί τόσα έτη. Ένωσιν και μόνον Ένωσιν καλείσαι να επισφραγίσεις διά της ψήφου σου. Εμπρός Κύπριοι, όλοι εις τα επάλξεις διά την μάχην του Δημοψηφίσματος, διά την εθνικήν μας αποκατάστασιν, διά την Ένωσιν με την αθάνατον Μητέρα Ελλάδα».
Με την εγκύκλιο αυτή η Εθναρχούσα εκκλησία ανήγγειλε την πραγματοποίηση του δημοψηφίσματος για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Το δημοψήφισμα θα πραγματοποιείτο τις Κυριακές 15 και 22 Ιανουαρίου 1950 σε όλους τους ιερούς ναούς. Είχε προηγηθεί η άρνηση του τότε Κυβερνήτη Andrew Right στην πρόταση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Β’, να αναλάβει η ίδια Αποικιοκρατική διοίκηση τη διενέργεια του.
Η αναγγελία για δημοψήφισμα προκάλεσε το ξέσπασμα ενθουσιασμού του συνόλου των Ελλήνων της Κύπρου, οι οποίοι έβλεπαν επιτέλους την Κύπρο να παίρνει το δρόμο της εθνικής αποκατάστασης και να ακολουθεί το αντιαποικιακό αγώνα άλλων λαών, που σαν πλημμυρίδα σάρωνε ιμπεριαλιστικές αυτοκρατορίες μετά την Νίκη κατά του Φασισμού στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Συντεχνίες, οργανώσεις, σωματεία και το μοναδικό οργανωμένο κόμμα της εποχής το ΑΚΕΛ, τάχθηκαν αναφανδόν υπέρ. Χαρακτηριστικά τα πρωτοσέλιδα τον τότε εφημερίδων. Ενδεικτικό το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Νέος Δημοκράτης», επίσημου εκφραστικού οργάνου του ΑΚΕΛ, όπου μεταξύ άλλων γράφει «Μαύρο στον Ιμπεριαλισμό, Άσπρο στην Εθνική μας Αποκατάσταση».
Επίσης οι εξελίξεις, ήταν για μέρες στα πρωτοσέλιδα του τύπου στην μητροπολιτική Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση του εθνικού κέντρου αποδοκίμαζε τις αλυτρωτικές βλέψεις της «θυγατέρας» Κύπρου.
Το αποτέλεσμα γνωστό: Το 95,71% (215.108) των Ελλήνων της Κύπρου υπέγραψαν υπέρ του αιτήματος για Ένωση με την Ελλάδα. Κατά υπέγραψε μόνο το 4,29% (9.639) από τους 224.747 που ψήφισαν. Ήταν ένα αποτέλεσμα που αναπτέρωσε ελπίδες, ενέτεινε τον ενθουσιασμό και ξύπνησε εκ νέου το κυπριακό αλυτρωτικό κίνημα. Χαρακτηριστικό το διάγγελμα της Εθναρχίας, που ακολούθησε.
«Ζήτω η προσεχής Ένωσις»
Η Ιερά Σύνοδος ανακοινωσε στις 29 Ιανουαρίου, τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος: «Πανηγυρικώς ούτω και θριαμβευτικώς διετρανώθη και ενώπιον πάντων, ενώπιον Κυβερνήσεων και λαών, διεκηρύχθη η μοναδική, ομόθυμος, στερρά και αδάμαστος θέλησις του Ελληνικού Κυπριακού λαού… όπως ενωθή μετά της ελευθέρας Μητρός Ελλάδος».
Η Εθναρχία, αφού επισήμανε τον ειρηνικό και αδιάβλητο τρόπο διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, σημείωνε: «Τα πάντα δεικνύουν, τα πάντα βροντοφωνούν, ότι ήλθε το πλήρωμα του χρόνου, επέστη η ώρα να γίνει πραγματικότης το όνειρον γενεών όλων, το όνειρον των αειμακαρίστων πατέρων ημών, οίτινες έκλεισαν τους οφθαλμούς των με παράπονο, ότι δεν είδον και με την ολόκαρδον ευχήν, όπως ευτυχήσωσι τα τέκνα αυτών να ίδωσι την αγαπητήν των πατρίδα ελευθέραν. Με πλήρη περί τούτου βεβαιότητα εκ βάθους αγαλλομένης και ευγνωμονως προς τον Θεόν ψυχής, αναφωνούμεν: Ζήτω η προσεχής Ένωσις.»
Ελπίδες που ωστόσο σύντομα διαψεύστηκαν, αλλά ατσάλωσαν το φρόνημα και αποτέλεσαν την «μαγιά» που οδήγησε στον τετραετή επικό αγώνα της ΕΟΚΑ.
