Η σύγχρονη ιστορία της Κύπρου βρίθει δραματικών γεγονότων και εξιστορήσεων. Έχει παράλληλα ταυτίσει τις μελανότερες σελίδες της πορείας της με τον μήνα Ιούλιο, ο οποίος έχει κυριολεκτικά στιγματίσει την πολύπαθη διαδρομή της ανεξάρτητης από το 1960 Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η 15η Ιουλίου 1974 δεν ήταν ούτε η αρχή ούτε το τέλος μιας ακόμη τραγωδίας, ήταν παρόλα αυτά το ισχυρότερο μέχρι σήμερα πλήγμα στην αξιοπρέπεια ενός χιλιοβασανισμένου νησιού από βάθος αιώνων. Το πραξικόπημα εναντίον της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης του τόπου, δεν αποτέλεσε μονάχα μια συνταγματική ανωμαλία, αλλά την απαρχή των δεινών που βιώνει η Κύπρος μέχρι και σήμερα. Η 15η Ιουλίου θα μείνει στην ιστορία ως η μέρα που η Δημοκρατία «ηττήθηκε» στην Κύπρο.
Αναζητώντας κάποιος τις καταβολές της τραγωδίας, θα ανατρέξει πρωτίστως στο 1963, έτος κατά το οποίο καταγράφηκε η επονομαζόμενη «Τουρκανταρσία» κατά την οποία οι Τουρκοκύπριοι μετακινήθηκαν σε θύλακες, ενώ στο νησί δρούσαν ήδη παραστρατιωτικές οργανώσεις Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.
Ημερομηνία «σταθμός» ωστόσο χαρακτηρίζεται η 21η Απριλίου 1967, κατά την οποία η Χούντα των Συνταγματαρχών καταλύει τη Δημοκρατία στην Ελλάδα και αναλαμβάνει δια πραξικοπήματος την εξουσία. Βίοι παράλληλοι μα και τόσο διαφορετικοί.
Ο Ιωαννίδης με τους εδώ εγκάθετους του, οι οποίοι εκτέλεσαν το πραξικόπημα, θεωρούσαν το Μακάριο το κύριο εμπόδιο για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, θεωρώντας πως με την απομάκρυνση από τον προεδρικό θώκο θα «άνοιγε» ο δρόμος για το ποθούμενο. Τουναντίον.
Τα γεγονότα
Ημέρα Δευτέρα 15 Ιουλίου 1974 και ώρα 08:15. ο Μακάριος είχε ήδη επιστρέψει στο Προεδρικό Μέγαρο από την εξοχική του κατοικία στο Τρόοδος, όπου είχε περάσει το Σαββατοκύριακο. Την ίδια ώρα δύο ισχυρές φάλαγγες αρμάτων εξήλθαν στο οδικό δίκτυο από διαφορετικά σημεία με στόχο να συγκλίνουν και αφού περικυκλώσουν ακολούθως να βάλλουν κατά του Μεγάρου της Προεδρίας.
Την ώρα μάλιστα που άρχισαν τα πυρά των πραξικοπηματιών να βάλλουν το Προεδρικό , ο Μακάριος δεχόταν μια ομάδα ελληνοπαίδων από την Αίγυπτο. Με τη βοήθεια της προεδρικής φρουράς ο Μακάριος καταφέρνει να διαφύγει από τη μοναδική αφύλακτη δίοδο, που υπήρχε στα δυτικά του Προεδρικού Μεγάρου. Κατέφυγε στη Μονή Κύκκου και στη συνέχεια στην Πάφο.
Οι πραξικοπηματίες μάλιστα θεωρώντας πως επέτυχαν τον σκοπό τους, ανακοίνωναν μέσω του ΡΙΚ, το οποίο είχαν προηγουμένως καταλάβει το θάνατο του Μακαρίου. Στις 11:00 ο επικεφαλής των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Κύπρο ταξίαρχος Γεωργίτσης ενημερώνει τον Ιωαννίδη στην Αθήνα ότι η επιχείρηση τελείωσε με επιτυχία.
Στις 13:00 ο Μακάριος κατευθύνθηκε στην Πάφο, όπου και εισερχόμενος στον εκεί καθεδρικό ναό, μέσα από ένα αποσβολωμένο πλήθος αναγγέλλει προ του μικροφώνου του εκεί ραδιοφωνικού σταθμό, πως είναι ζωντανός. Αυτολεξεί ο Μακάριος είπε στο λαό εκείνη την ώρα.
«Ελληνοκυπριακέ λαέ. Η φωνή, που ακούτε, σάς είναι γνωστή. Γνωρίζετε ποιος σάς ομιλεί. Είμαι ο Μακάριος. Είμαι αυτός, που εκλέξατε αρχηγό σας. Είμαι συμπολεμιστής και ηγήτοράς σας στον κοινό αγώνα. Το πραξικόπημα της χούντας απέτυχε. Ήμουν ο στόχος. Και όσο είμαι ζωντανός, η χούντα στην Κύπρο δεν θα περάσει…Καταταγείτε όλοι σας στις νόμιμες δυνάμεις του κράτους. Η χούντα δεν πρέπει να περάσει και δεν θα περάσει. Ο αγώνας είναι ιερός και η νίκη είναι δική μας. Ζήτω η ελευθερία, ζήτω ο ελληνοκυπριακός λαός, ζήτω το έθνος.»
Το διάγγελμα του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου
Τα απότοκα του πραξικοπήματος
Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου αποτέλεσε ουσιαστικά την αφορμή που αναζητούσε από καιρό η Τουρκία για να εκπληρώσει τα άνομα σχέδια της στο νησί. Ούτε μια εβδομάδα αργότερα, και με το μανδύα της εγγυήτριας από το Σύνταγμα χώρας εισβάλει στις 20 Ιουλίου επικαλούμενη το άρθρο 4 της Συνθήκης Εγγυήσεων, και με πρόσχημα την προστασία των Τουρκοκυπρίων σε όλο αυτό το πλέγμα «ανωμαλίας» που επικρατούσε στο νησί.
Το δράμα της Κύπρου ολοκληρώνεται στις 14 Αυγούστου, όταν η Τουρκία ξεκίνησε δεύτερη και τελευταία φάση της εισβολής, κατά την οποία κατέλαβε το 36,2% του νησιού και εκτόπισε 120 χιλιάδες Κύπριους (άλλες 20 χιλιάδες παρέμειναν εγκλωβισμένοι).
Το σημερινό status του νησιού δεν είναι ούτε ουρανοκατέβατο, ούτε προϊόν συγκυριών. Θα μπορούσε κάποιος προχωρώντας σε μια παραβολή με την Άλωση της Πόλης, να ισχυριστεί πως το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, αποτέλεσε την «κερκόπορτα» που έβαλε την Τουρκία για τα καλά στην Κύπρο.
Ακολουθεί το ψηφιοποιημένο ντοκιμαντέρ του Αρχείου του ΡΙΚ «Ο Μακάριος ζει-η διαφυγή». Το ντοκιμαντέρ, παραγωγής 17 Ιουλίου 1976, περιγράφει την διαφυγή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου κατά την επίθεση στο Προεδρικό Μέγαρο την ημέρα του Πραξικοπήματος.
