Αθηένου. Κωμόπολη, με περίπου 7,000 κάτοικους, γύρω στα 40 χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα, μέσω του αυτοκινητόδρομου Λευκωσίας-Λάρνακας. Δήμος από το 1926, με πλούσια ιστορία από αρχαιοτάτων χρόνων. Περικυκλωμένη, από τον κατοχικό στρατό, καθώς βρίσκεται εντός της νεκρής ζώνης εδώ και 50 χρόνια. Απομονωμένη μεν, ευημερούσα δε. Δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα από τα μεγάλα αστικά κέντρα. Τα πράγματα ωστόσο θα ήταν διαφορετικά, εάν το 1974 δεν έμενε στο χωριό μια χούφτα ανθρώπων, για να αντισταθεί στον Αττίλα, που είχε βάλει στο μάτι την Αθηένου.
Στην κάμερα του ΑΝΤ1 μίλησαν δύο από τους πρωταγωνιστές των μαχών, που άρχισαν στις 14 Αυγούστου 1974 και ολοκληρώθηκαν στις 18 του ίδιου μήνα.
Ο Άνδρος Φιάκκος από την Αθηένου, ήταν στρατιώτης όταν οι Τούρκοι πλησίαζαν στο χωριό.
Μόλις πληροφορήθηκε ότι το χωριό του κινδυνεύει, έσπευσε να πάει στη γενέτειρά του για να πολεμήσει.
Άνδρος Φιάκκος
«Ήμουν 20 χρονών τότε αλλά ήρθα από άλλη μάχη. Στο Κίτι που βρεθήκαμε, μου είπαν ότι η Αθηένου εκκενώθηκε. Στους άλλους είπα, αν θέλετε να πάτε στο στρατόπεδο να πάτε, εγώ θα πάω στην Αθηένου. Είχε έναν αγελαδοτρόφο με ημιφορτηγό, ξέβηκα πίσω, έριξα από πάνω μου σακούλες γιατί είχε μπλόκια μήπως με μπλοκάρουν και δεν έρθω, κι ήρθα στην Αθηένου και εμπλακήκαμε σε αυτή την κατάσταση που δημιουργήθηκε».
Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ανδρέα Καρακίτη στο βιβλίο «Κεφάλαια από την Ιστορία και την Κοινωνία της ΑΘΗΕΝΟΥ» του Γιάννη Λάμπρου, πεζοπόρα τμήματα πλησίαζαν την Τύμπου και ο κίνδυνος για την Αθηένου ήταν πολύ κοντά. Το χωριό εκκενώνεται. Απέμειναν ελάχιστοι άνδρες, για να υπερασπιστούν τα πάτρια εδάφη.
Στις 15 Αυγούστου, ανήμερα της γιορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, το πυροβολικό των Τούρκων κτυπούσε το Πυρόι και ταυτόχρονα έβαλλε κατά της Αθηένου.
Την επομένη, ο κανονιοβολισμός του χωριού ήταν ολοήμερος. Ένα ΠΑΟ και ένα τεθωρακισμένο, που είχαν σταλεί εκείνη τη μέρα για ενίσχυση, τάχθηκαν στα υψώματα απέναντι από το Τουρκοκυπριακό χωριό Μελούσεια. Η παρουσία τους στάθηκε αρκετά χρήσιμη.
Στο μεταξύ, μια ομάδα στρατιωτών από ένα αποδεκατισμένο τάγμα της Αμμοχώστου, αφού περιπλανήθηκε σε Αλεθρικό, Τρούλλους και Αβδελλερό, κατέληξε στην Αθηένου. Ο Ντίνος Τουμάζος από την Αμμόχωστο, υπηρετούσε τότε τη θητεία του ως αξιωματικός και θυμάται την κατάσταση που επικρατούσε στην Αθηένου μόλις πάτησαν το πόδι τους οι φαντάροι.
Ντίνος Τουμάζος
«Το πρώτο σημείο που μπορέσαμε να σταματήσουμε να δούμε τι γινόταν, γιατί υπήρχαν πυροβολισμοί, είναι το ντεπόζιτο στην ανατολική πλευρά του χωριού, όπου προσπαθήσαμε να οχυρωθούμε και προχωρήσαμε σιγά σιγά από την εξωτερική πλευρά του χωριού προς το φυλάκιο της Οξούς. Εκεί ήδη χτυπούσανε και βλέπαμε να έρχονται από την πλευρά της Μελούσιας και της Αγιάς φορτηγά άρματα και βλέπαμε ότι υπήρχε μια αντίσταση μέσα στο χωριό».
Οι λιγοστοί «Σπαρτιάτες» της Αθηένου έκαναν ότι περνούσε από το χέρι τους, για να μην καταλάβουν οι Τούρκοι ότι το χωριό είχε εκκενωθεί.
Ντίνος Τουμάζος
«Χαρακτηριστικά θυμάμαι, ήταν ένας πολύ χαρακτηριστικός τύπος, εκτός του ότι ήταν όλοι τους μουστακαλλήδες, ήταν ένας τύπος που τον έλεγαν Ηράκλη, πολύ μεγαλύτερος από εμάς, ήμουν τότε εγώ 19 χρονών, αυτός ήταν περίπου 40 και αυτός από ό,τι μας είπε εκ των υστέρων, υπηρέτησε ως μισθοφόρος στην Αφρική. Οπότε είχε εμπειρία του πολέμου και μας έλεγε πυροβολάτε συνέχεια, να δείξουμε αντίσταση».
Στις 16 Αυγούστου το Συμβούλιο Ασφαλείας ανακοινώνει εκεχειρία. Η Στρατιωτική Διοίκηση Επαρχίας Λάρνακας διατάζει να εγκαταλειφθεί η Αθηένου, καθώς μέσα στους χάρτες των Ηνωμένων Εθνών, είχε πέσει στα χέρια των Τούρκων. Κάτι τέτοιο μάλιστα, είχε μεταδώσει και το BBC. Οι Αθηενίτες έσπευσαν στη Διοίκηση για να εκφράσουν την αντίθεσή τους. Αντάλλαξαν βαριές κουβέντες με το διοικητή, και πάνω στα νεύρα τους, αναποδογύρισαν το γραφείο του.
Άνδρος Φιάκκος
«Έλεγαν ότι η Αθηένου είναι τούρκικη και τα Ηνωμένα Έθνη μας έχουν γραμμένους ότι είμαστε Τούρκοι. Αφού είμαστε μέσα στην Αθηένου, γίνεται να λέτε ότι είμαστε Τούρκοι; Ναι λένε. Να πάτε να βάλετε σημαίες».
Ξημερώματα 17ης Αυγούστου. Οι Τούρκοι παραβιάζουν την εκεχειρία και πάνε να καταλάβουν την Αθηένου. Οι χωριανοί αντιστέκονται σθεναρά. Οι Τούρκοι, νόμισαν, πως μέσα στο χωριό, υπάρχει ολόκληρο τάγμα.
18 Αυγούστου. Ο Κωστής Τούμπας από την Αθηένου, αγελαδοτρόφος στο επάγγελμα, πήγε να ταΐσει τα ζώα του. Οι Τούρκοι που είχαν ήδη προωθηθεί από το προηγούμενο βράδυ, αντιλαμβάνονται την παρουσία του και τον πυροβολούν θανάσιμα. Είναι αποφασισμένοι να καταλάβουν την Αθηένου.
Ντίνος Τουμάζος
«Οι επιθέσεις των Τούρκων ήταν πιο οργανωμένες κυκλικά χτυπούσανε, και ανατολικά και βόρεια προς το Όρος, το βουνό που βρίσκεται μεταξύ Αθηένου και του αεροδρομίου Τύμπου. Και στο Πυρόι και στη Λουρουτζίνα ακούγαμε να γίνονται μάχες.
Οι χωριανοί, ένιωσαν πως έρχεται το τέλος τους. Ορκίστηκαν ωστόσο, να κρατήσουν Θερμοπύλες μέχρις εσχάτων. Έκαναν χρήση όσων πυρομαχικών τους είχαν απομείνει. Η μάχη διήρκεσε μια ώρα. Και πάλι, λόγω της σθεναρής αντίστασης των κατοίκων του χωριού, οι Τούρκοι θεώρησαν πως υπάρχει πολυάριθμη δύναμη στο χωριό και η κατάληψή του θα ήταν δύσκολη. Τελικά, απωθήθηκαν.
Άνδρος Φιάκκος
«Ήρθαν από τα βόρεια οι Τούρκοι, πάλι μας έριξαν βλήματα, ήρθαν ως τα δέντρα, στις ελιές και έμειναν μέχρι εκεί. Δεν προχωρούσαν άλλο».
Ντίνος Τουμάζος
«Αυτό που έχει σημασία είναι ότι οι ντόπιοι, κάποιοι ντόπιοι, λίγοι ντόπιοι στάθηκαν εκεί και μπόρεσαν να γλιτώσουν το χωριό».
Μετά τις μάχες, άνδρες της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, μπήκαν στην Αθηένου και πιστοποίησαν ότι το χωριό δεν κατελήφθη.
Τους επόμενους μήνες, άρχισαν σιγά σιγά και οι υπόλοιποι χωριανοί να επιστρέφουν στην πατρώα γη τους.
