Το βλέμμα μου πλανήθηκε στους λευκούς τοίχους του ατέλειωτου διαδρόμου με τις αμέτρητες μαυρόασπρες φωτογραφίες πορτρέτα. Στάθηκε σε μια από τις φωτογραφίες στον τοίχο δεξιά με τα πορτρέτα γυναικών που έμοιαζαν όλες όμοιες μεταξύ τους. Σάστισα.
Στη φωτογραφία συνάντησα το αμυδρό χαμόγελο ενός κοριτσιού. Και κάτω από τη φωτογραφία:
Maria Krajewska.
Αριθμός 34425.
Polka/Pole/Πολωνή
γεννήθηκε 04.10.1927
απελάθηκε 05.02.1943
απεβίωσε 23.05.1943
Μόλις 15 χρόνων. Δεν συμπλήρωσε καν τα χρόνια εφηβείας της.
Πριν προλάβω να ελέγξω την ταχύτητα της σκέψης μου για τη ζωή αυτού του κοριτσιού, το βλέμμα μου στάθηκε στη διπλανή φωτογραφία. Ένοιωσα να χάνομαι στο χρόνο. Η όρασή μου σίγουρα με ξεγελούσε. Το ίδιο κορίτσι… χωρίς το χαμόγελο. Ανατρίχιασα. Διαβάζοντας κάτω από τη φωτογραφία διαπίστωσα πως επρόκειτο για την δίδυμη αδελφή της.
Czeslawa Krajewska.
Αριθμός 34426.
Polka/Pole/Πολωνή
γεννήθηκε 04.10.1927
απελάθηκε 05.02.1943
απεβίωσε 23.06.1943
Οι δίδυμες αδελφές γεννήθηκαν στο χωριό Komarow της ανατολικής Πολωνίας. Καταχωρήθηκαν στα αρχεία του στρατοπέδου συγκέντρωσης των Ναζί Άουσβιτς στις 5 Φεβρουαρίου 1943. Πέθαναν με ένα μήνα διαφορά. Η πρώτη Μάιο και η άλλη Ιούνιο, τον ίδιο χρόνο.*
Οι δίδυμες αδελφές Maria και Czeslawa Krajewska, μεταφέρθηκαν στο Άουσιβτς από το μεταβατικό στρατόπεδο στην πόλη Zamosc, στις 5 Φεβρουαρίου 1943.
Τα πρόσωπα των δίδυμων αδελφών στις μαυρόασπρες φωτογραφίες χάνονται ανάμεσα στα χιλιάδες πορτρέτα με τις μαύρες κορνίζες, που στιγματίζουν τους λευκούς τοίχους στους διαδρόμους του Μπλοκ 6 στο Μουσείο Μνήμης Άουσβιτς.
Πρόσωπα. Πολλά πρόσωπα. Κι άλλα πρόσωπα. Όλα σε μαύρο και άσπρο…
Γυναίκες με ξυρισμένα κεφάλια. Με βλέμμα χαμένο. Αποστεωμένα από την πείνα και τις κακουχίες.
Άνδρες απροσδιόριστης ηλικίας. Ίσως με μαυρισμένα μάτια που μαρτυρούν τα βασανιστήρια πριν από τον ακόμα πιο βασανιστικό θάνατο. Κι άλλοι με το ίδιο απλανές βλέμμα, το ίδιο αποστεωμένοι. Και όλοι με την ίδια ριγέ πυτζάμα, που τους μετατρέπει στον ίδιο άνθρωπο, και τους εξαφανίζει ως χωριστές οντότητες ακόμα και στις φωτογραφίες.**
Στους διαδρόμους των Μπλοκ 6 και 7 στο Άουσβιτς, κάποια από τα συγκλονιστικά «πορτρέτα» φυλακισμένων στο στρατόπεδο. Αρχεία με τα στοιχεία όλων των κρατουμένων κρατήθηκαν μέχρι το 1943.
Καθώς το ημερολόγιο γράφει 27 Ιανουαρίου 2024, και στο «Σαν Σήμερα» εμφανίζονται αναφορές για το 1945 και «την ημέρα που οι Σοβιετικοί απελευθερώνουν το Άουσβιτς», τότε που «η υφήλιος μαθαίνει για τις θηριωδίες των SS», η μνήμη μου γυρίζει λίγους μήνες πίσω. Στη μέρα που αντίκρυσα για πρώτη φορά τις μαυρόασπρες φωτογραφίες της Maria και της Czeslawa, δίπλα-δίπλα στον λευκό τοίχο, σε έναν από τους διαδρόμους του Μπλοκ 6 στο Άουσβιτς.
Η Maria και η Czeslawa στοίχειωναν πολλές φορές την σκέψη μου για μήνες μετά από εκείνη την ημέρα. Τότε που περπάτησα στους χωμάτινους δρόμους του Άουσβιτς. Τη μέρα που έχασα ένα κομμάτι από τον εαυτό μου – όπως, νομίζω, και κάθε σύγχρονος άνθρωπος αν βρεθεί εκεί – όταν διάβηκα την πύλη με την επιγραφή «Arbeit Macht Frei» («Η εργασία απελευθερώνει»), και ανέβηκα τα σκαλοπάτια στα Μπλοκς με τα οδυνηρά τεκμήρια των φρικαλεοτήτων, στα Μπλοκς όπου μοιάζει να κινούνται ακόμα στοιβαγμένες οι ψυχές των θυμάτων, εκεί όπου όσα προσκυνήματα κι αν επιχειρήσουμε ως ανθρωπότητα, δεν θα ξεπλύνουμε την ντροπή, τον θυμό, την οργή, για τις μεγαλύτερες θηριωδίες που συντέλεσε ποτέ άνθρωπος εναντίον ανθρώπου.
Το Άουσβιτς, το γερμανικό όνομα που δόθηκε και στην ομώνυμη κωμόπολη Όσβιετσιμ της Πολωνίας, βρίσκεται εξήντα χιλιόμετρα μακρυά από την πόλη της Κρακοβίας. Ήταν στρατόπεδο του πολωνικού στρατού, προτού οι Ναζί το μετατρέψουν στο μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης αιχμαλώτων του πολέμου, κυρίως Πολωνών και Γερμανών.
Κοιτώνες του Άουσβιτς, του αρχικού στρατοπέδου συγκέντρωσης των Ναζί, το οποίο αποτέλεσε αργότερα και διοικητικό κέντρο του συγκροτήματος στρατοπέδων.
Ήταν το μεγαλύτερο συγκρότημα στρατοπέδων της Γερμανίας, συνολικής έκτασης σαράντα τετραγωνικών χιλιομέτρων, και από το 1942 αποτέλεσε το μεγαλύτερο κέντρο μαζικής εξόντωσης Εβραίων, και συμβολο του Ολοκαυτώματος. Όταν άρχισε η μαζική μεταφορά Εβραίων στο Άουσβιτς, οι Ναζί οικοδόμησαν ένα δεύτερο στρατόπεδο, το Άουσβιτς 2, γνωστό και ως Μπίρκεναου, με άλλους τέσσερις θαλάμους αερίων. Ενώ το Άουσβιτς 3, γνωστό και ως Μόνοβιτς, αποτελούσε στρατόπεδο του εργοστασίου παραγωγής συνθετικού καουτσούκ.
Από το 1940 και μέχρι την απελευθέρωση από τις δυνάμεις των Σοβιετικών, οι Ναζί έστειλαν στο Άουσβιτς ένα εκατομμύρια τριακόσιες χιλιάδες ανθρώπους, σύμφωνα με τους ελάχιστους υπολογισμούς:
1.100.000 Εβραίοι
150.000 Πολωνοί
23.000 Αθίγγανοι/Ρομά
15.000 Σοβιετικοί Στρατιώτες
25.000 από διάφορες άλλες εθνότητες
Ένα εκατομμύριο εκατό χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν στο Άουσβιτς. Το 90% ήταν Εβραίοι. Στους συνολικά έξι θαλάμους αερίων των δύο γειτονικών στρατοπέδων συγκέντρωσης, κάποια στιγμή μεταξύ 1942 και 1944, οι Ναζί προχωρούσαν σε είκοσι χιλιάδες αποτεφρώσεις Εβραίων την ημέρα…
Το κρεματόριο στο κεντρικό στρατόπεδο του Άουσβιτς, το οποίο διέθετε, επίσης, ένα θάλαμο αερίων, μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1941, οπότε το κρεματόριο μετατράπηκε σε δεύτερο θάλαμο αερίων.
Οι ράγες των τρένων που μετέφεραν τους συλληφθέντες από κάθε γωνιά της γερμανικής επικράτειας τέλειωναν μετά την πύλη, στο εσωτερικό του στρατοπέδου Μπίρκεναου. Και εκείνες τις μέρες, από τα βαγόνια, που προορίζονταν για τη μεταφορά ζώων, οι Ναζί ξεφόρτωναν τα θύματα τους, και τα οδηγούσαν, όχι για διαλογή από τους γιατρούς, αλλά απευθείας στα «λουτρά» για «απολύμανση». Και ακολούθως, γυμνούς, και όλους μαζί, με τα χέρια σηκωμένα για να αφήνουν χώρο για άλλους… κι άλλους… τους οδηγούσαν στους θαλάμους αερίων…
Το Άουσβιτς-Μπίρκεναου διέθετε περισσότερα από δέκα τμήματα, χωρισμένα με ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα. Οι ράγες των τρένων που μετέφεραν τους Εβραίους σταματούσαν στο εσωτερικό του.
Όσο για τις εν ψυχρώ εκτελέσεις εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων από τους άνδρες των SS, αυτές γίνονταν σε ανοιχτό χώρο. Στην αυλή, ανάμεσα στα Μπλοκ 10 και 11 του Άουσβιτς, και μπροστά από τον επονομαζόμενο «Τοίχο του Θανάτου» ή «Μαύρο Τοίχο». Μπροστά σε αυτό τον Τοίχο εκτελέστηκαν άνδρες, γυναίκες, αλλά και παιδιά, και κυρίως Πολωνοί πολιτικοί κρατούμενοι, μέλη της Πολωνικής Αντίστασης και Σοβιετικοί στρατιώτες.
Τους οδηγούσαν και πάλι μαζικά στα «λουτρά», κι αυτοί πίστευαν πως θα πήγαιναν για μπάνιο. Έβγαζαν τα ρούχα τους, και έτσι γυμνούς τους οδηγούσαν μπροστά στον Τοίχο. Τους εκτελούσαν με πυροβολισμό, έτσι γυμνούς, χωρίς καν την ανθρώπινη υπόσταση και αξιοπρέπειά τους…
Ο απόλυτος εξευτελισμός της ανθρώπινης ύπαρξης… Οι κρατούμενοι στο στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπίρκεναου οδηγούνταν σε λουτρά και αποχωρητήρια όλοι μαζί σε συγκεκριμένες ώρες και μέρες…
Όλοι οι δολοφονηθέντες, από τους θαλάμους αερίων και τον Τοίχο του Θανάτου, αλλά και όσοι πέθαιναν μαζικά από την έλλειψη τροφής και τις κακουχίες στους κοιτώνες με τα κρεββάτια σε σχεδόν όρθια θέση, για να χωρούν όσο το δυνατόν περισσότερα… μεταφέρονται ακολούθως σε φούρνους. Οι σοροί καίγονταν, γιατί δεν υπήρχαν ικανοί χώροι για ταφή, δεν υπήρχε χρόνος… δεν υπήρχε λόγος…
Ούτε ένα κομμάτι γης, ούτε μια ταφόπλακα για να θυμίζει πως κάποτε όλοι αυτοί οι άνδρες, οι γυναίκες, τα παιδιά υπήρξαν ως γιοί και θυγατέρες, ως αδέλφια, ως πατεράδες και μανάδες, ως άνθρωποι…
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Έλλη Κοτζαμάνη
Οι κρατούμενοι στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου διέμεναν σε κοιτώνες χωρίς παράθυρα. Κάθε κοιτώνας διέθετε 36 ξύλινες κουκέτες, όπου στιμώχνονταν κατά μήκος κάθε ξύλινης σανίδας μέχρι έξι κρατούμενοι.
* Από το βιβλίο «Behind the barbed wires of Auschwitz-Birkenau» («Πίσω από τα συρματοπλέγματα στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου»):
Οι δίδυμες μεταφέρθηκαν στο Άουσιβτις από το ενδιάμεσο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Zamosc. Πολωνοί που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα χωριά τους, μετά την εισβολή των Ναζί, μεταφέρθηκαν από το Zamosc στο Άουσβιτς, ως δύναμη εργασίας, σε τρεις διαδρομές: στις 13 και 16 Δεκεμβρίου 1942 και στις 5 Φεβρουαρίου 1943. Ανάμεσά τους το πιο μικρό παιδί ήταν οκτώ χρόνων. Από τους 1.301 καταχωρηθέντες το 82% πέθανε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Τα παιδιά πέθαναν από την εξάντληση, στους θαλάμους αερίων ή θανατώθηκαν με ενέσεις φαινόλης στην καρδιά. Τα βρέφη που γεννιούνταν στο στρατόπεδο εκτελούνταν με τον ίδιο τρόπο…
** Τα περισσότερα από τα συγκλονιστικά «πορτρέτα» των φυλακισμένων στο Άουσβιτς φέρουν την υπογραφή του Πολωνού φωτογράφου Wilhelm Brasse, επίσης φυλακισμένου από τους Ναζί. Από το 1941 φωτογράφιζε όσους μεταφέρονταν στο στρατόπεδο.
Τρεις λήψεις για κάθε πρόσωπο: μετωπική, τρία τέταρτα, προφίλ. Φωτογράφιζε μόνο όσα του επέτρεπαν οι Ναζί. Και γνώριζε πως φωτογράφιζε μελλοθάνατους…
Σταμάτησε να φωτογραφίζει «πορτρέτα» το 1942, όταν δεν είχε στη διάθεσή του φιλμ, και ενώ τρένα πλέον μετέφεραν τους κρατούμενους απευθείας στους θαλάμους αερίων… Αναλυτικά αρχεία με τα στοιχεία των κρατουμένων διατηρούσαν οι Ναζί στο Άουσβιτς μέχρι το 1943…
Οι βαλίτσες του Άουσβιτς. Συνολικά 4.000. Τις συγκέντρωναν από όσους εκτοπίζονταν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Το ίδιο και όλα τα προσωπικά αντικείμενά τους. Με το όνομα και τον αριθμό του ιδιοκτήτη…
Προσωπικά αντικείμενα κρατουμένων, όπως δεκάδες χιλιάδες παπούτσια, όπως συγκεντρώθηκαν από τα θύματα. Το πιο συγκλονιστικό τεκμήριο, οι κομμένες κοτσίδες και τα μαλιά χιλιάδων γυναικών…
Έργα τέχνης αποτυπώνουν τις στιγμές της φρίκης στα Μπλοκ και τους διαδρόμους του Άουσβιτς. Στον «Μαύρο Τοίχο» ή «Τοίχο του Θανάτου» εκτελουσαν γυμνούς τους κρατούμενους, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, με μια σφαίρα...
