Ήταν 19 Ιουλίου 1989. 15 ολόκληρα χρόνια μετά την Τουρκική Εισβολή. Χιλιάδες γυναίκες της Κύπρου, με μία ακόμα δυναμική πορεία επιστροφής, έγραφαν ακόμα ένα κεφάλαιο στα βιβλία του αγώνα για απελευθέρωση.
Μετά τις πορείες του γυναικείου κινήματος «Οι γυναίκες επιστρέφουν» στην Δερύνεια, στον Άρωνα, στον Άγιο Παύλο, στα Λύμπια και στην Άχνα, αλλά και τη συμβολική κατάληψη του ιερού βράχου της Ακρόπολης, στην Αθήνα, μία ομάδα γυναικών αποφάσισε ότι είχε φτάσει η ώρα να στείλουν άλλο ένα ηχηρό μήνυμα για επιστροφή στα κατεχόμενα χώματα μας. Ένα μήνυμα το οποίο ακούστηκε παντού και ταρακούνησε συθέμελα όχι μόνο την Κύπρο αλλά και ολόκληρο τον κόσμο.
Σόφη Οικονόμου - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Είπαμε ότι από την στιγμή που είναι η επέτειος της εισβολής στις 20 και στις 19 είναι η μέρα για τους αγνοούμενους. Είπαμε ότι θα κάμουμε μια πορεία κάπου στη Λευκωσία. Κάναμε το κάλεσμα προς τις γυναίκες της Κύπρου, η ανταπόκριση ήταν κάτι πάνω από εκείνο που περιμέναμε».
Στις 19 Ιουλίου 1989 γυναίκες από κάθε γωνιά της Κύπρου, πρόσφυγες και μη, από όλες τις κοινωνικές τάξεις και κάθε ηλικίας - από έφηβες μέχρι και ηλικιωμένες - επιβιβάστηκαν σε πενήντα λεωφορεία υπό το σύνθημα «Επιστροφή».
Κάποια λεωφορεία ξεκίνησαν με κατεύθυνση το παλιό αεροδρόμιο Λευκωσίας, κάποια προς την Αγλαντζιά και άλλα προς τον Άγιο Κασσιανό, ώστε να παραπλανήσουν. Μαζί τους και ο Ανδρέας Παναγιώτου, ο οποίος απεβίωσε πρόσφατα. Ως τομεάρχης της ΕΟΚΑ, γνώριζε καλά την περιοχή. Μαζί με μια ομάδα νεαρών έκοψαν με ψαλίδια τα συρματοπλέγματα της ντροπής και μπήκαν στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, το οποίο εφάπτεται στον τοίχο του ερειπωμένου σχολείου του Αγίου Κασσιανού.
Ανέμισαν ελληνικές σημαίες και έψαλλαν τον Ακάθιστο Ύμνο. Μαζί τους ο νυν Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, και τότε Αρχιμανδρίτης Γεώργιο
Ελένη Βραχίμη - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Πήραν και καμπάνα για να χτυπήσουν, την καμπάνα την κρατούσε ο νυν Αρχιεπίσκοπος. Μαζί μπήκε και μια μερίδα γυναικών. Ασφαλώς κάποιες από εμάς αποφασίσαμε ότι έπρεπε να πάμε από την άλλη πλευρά, γιατί δεν νοείται να κάνεις με τις λευκές σημαίες εκδήλωση χωρίς να περάσεις την γραμμή αντιπαράθεσης. Η επιθυμία μας είναι να πάμε σπίτι μας, όχι απλά να ακούνε ότι παραπονιόμαστε γιατί δεν επιτρέπουν να πάμε σπίτι μας».
Σόφη Οικονόμου - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Όταν μπήκαμε στην αυλή αμέσως τα Ηνωμένα Έθνη έκαναν μια γραμμή. Βγήκε μια γυναίκα πρόσφυγας πάνω στο χαλασμένο παράθυρο του σχολείου και έβγαλε από το στήθος της μια ελληνική σημαία. Τότε αρχίσαμε χαρούμενους αλαλαγμούς. Άρχισαν να μαζεύονται οι Τούρκοι και τότε τα Ηνωμένα Έθνη μας ευχήθηκαν good luck ladies. Και φύγανε».
Οι Τούρκοι απάντησαν με βία.
Όμως οι γυναίκες της Κύπρου ήταν αποφασισμένες.
Ελένη Βραχίμη - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Με έσπρωξε ένας δυνατά και έπεσα στο χώμα και είδα την μπότα του η οποία ερχόταν προς το κεφάλι μου. Ήταν ευχή Θεού και ούτε εγώ ξέρω με ποιο τρόπο κινήθηκε το σώμα μου και βρέθηκε το πόδι μου στην θέση του κεφαλιού μου και έφαγα την μπότα του στο πόδι μου και είχα ένα μεγάλο χτύπημα εκεί. Και ενώ εκείνος ήθελε να μου διαλύσει το κεφάλι μου δεν τα κατάφερε. Αλλά βεβαίως μας συλλάβανε όλες.»
Αφού συνέλαβαν 114 άτομα, στη συντριπτική τους πλειοψηφία γυναίκες, τους μετέφεραν αρχικά στο γκαράζ Παυλίδη και από εκεί στις παράνομες φυλακές του κατοχικού καθεστώτος.
Ελένη Βραχίμη - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Με αρπάξανε, μου δίνανε και ξύλο, με βάλανε σε ένα αυτοκίνητο. Γελάγανε και είπα με πάνε για εκτέλεση. Και φαίνεται αν φτάσεις σε ένα σημείο και λες πας για εκτέλεση δεν υπήρχε φόβος μέσα μου. Αλλά αντι αυτού με πήρανε στο Σεράι, στο χειρότερο κελί που ήταν ένας τάφος».
Σόφη Οικονόμου - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Μας έβαλαν στα λεωφορεία για να μας πάρουν στις φυλακές. Εκεί άρχισαν να μας χτυπούν να μας φτύνουν, να μας κλωτσούν. Δεν υπήρχε φόβος σε καμία, ήταν όλες ψύχραιμες, είχαμε κοριτσάκια 14 χρονών και γιαγιάδες 90 χρονών».
Γραβιέλλα Ψωμά - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Εγώ έφαα δυο γροθιές, την μια γιατί νόμιζα ότι λέγοντας ότι ο άντρας μου είναι πρόξενος θα έκανε κάποια διαφορά. Και η δεύτερη όταν μου έπιασαν την τσάντα μου, πήγα να αντιδράσω και έφαγα δεύτερη γροθιά».
Οι συλληφθείσες, αλύγιστες, με ηθικό ακμαιότατο και με φάρο την αγάπη τους προς την πατρίδα, τήρησαν γενναία στάση καθόλη τη διάρκεια της παραμονής τους στα μπουντρούμια του Αττίλα, τα οποία μάλιστα, όπως τους αναφέρθηκε χαρακτηριστικά, είχαν την τύχη να «παννίσουν».
Σε μία προσπάθεια να ασκήσουν ακόμη περισσότερη πίεση, έκαναν απεργία πείνας.
Το πείσμα και ο πόθος τους για επιστροφή μεγάλωσαν ακόμη περισσότερο, όταν κατάφεραν να συνδεθούν με την τηλεόραση του ΡΙΚ. Ολόκληρη λαοθάλασσα είχε βγει στους δρόμους της ελεύθερης Λευκωσίας, απαιτώντας την απελευθέρωσή τους.
Σόφη Οικονόμου - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Είδαμε τον κόσμο που μαζεύτηκε στον roundabout του αεροδρομίου. Όταν σας πούμε 50 χιλιάδες ήταν λίγες. Έκλεισαν τα εργοστάσια, οι συντεχνίες, τα πάντα, μαζεύτηκαν εκεί και μάλιστα έκαμναν και έρανο. Με εκείνα τα λεφτά γράψαμε ένα βιβλίο, το οποίο θα κυκλοφορήσει σύντομα».
Παρέμειναν στις φυλακές του Αττίλα για περίπου 10 ημέρες. Τρεις από τις συλληφθείσες έμειναν για τρία μερόνυχτα στην απομόνωση. Η κάθε μία έχει και κάτι διαφορετικό να θυμάται από τον ψυχολογικό πόλεμο που ασκούσαν οι κατοχικές δυνάμεις για να τις κάνουν να λυγίσουν. Μάταια όμως.
Σόφη Οικονόμου - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Εφκάλαμε τρεις μέρες, πριν απελευθερωθούμε στην απομόνωση. Μας έφεραν έναν κουβά και κλωτσήσαν μας το και φέρναν το φαΐ έξω από τα σίδερα. Ένα κρεββάτι οι παλιές οι καρκόλες χωρίς στρώμα και ένα φεγγίτη που ούτε ο ουρανός εν εφαίνετουν. Και εμένα στο Σεράι, εμένα με βάλανε στο χειρότερο κελί, όταν έκλεινε η έξω πόρτα σαν να ήσουνα μέσα στον τάφο, είχε μόνο 2-3 τρυπούλες. Και βρωμούσε. Είπα θα τους τιμωρήσω, θα κλείσω τα μάτια μου και θα βγάλω τον εαυτό μου από αυτό τον χώρο».
Η απελευθέρωση των γυναικών έγινε σταδιακά. Πρώτα άφησαν τις νεαρότερες και μετά τις ηλικιωμένες. Τελευταίοι αφέθηκαν ελεύθεροι ο τέως Κιτίου και ο νυν Αρχιεπίσκοπος Γεώργιος.
Τις μετέφεραν με λεωφορεία στο αρχηγείο της αστυνομίας και από εκεί στον κυκλικό κόμβο του αεροδρομίου όπου τις ανέμεναν χιλιάδες Ελληνοκύπριοι οι οποίοι τους επιφύλαξαν θερμή υποδοχή.
Σόφη Οικονόμου - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Πραγματικά νιώσαμε ότι ένα μικρό λιθαράκι προσθέσαμε για να ακουστεί το όνομα της πατρίδας μας».
Γραβιέλλα Ψωμά - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Ήταν από τα πιο δυνατά σημεία της ζωής μου. Κοιτάζοντας πίσω είμαι τυχερή που ήμουν ανάμεσα στις γυναίκες που θεωρώ ότι κινήσαμε λίγο τα νερά με όσο αποτέλεσμα μπορούσε να έχει».
Πέντε δεκαετίες μετά το μαύρο καλοκαίρι του 1974 και 35 χρόνια μετά την μεγάλη πορεία στον Άγιο Κασσιανό οι γυναίκες της Κύπρου επιμένουν να ΜΗΝ ΞΕΧΝΟΥΝ. Οι γυναίκες που με τεράστια δύναμη ψυχής, άφησαν πίσω τις οικογένειές τους, αψήφησαν κάθε κίνδυνο και πάτησαν σε χώμα σκλαβωμένο, ζητούν από τη νέα γενιά του σήμερα, αυτό που θα έπρεπε να θεωρείται δεδομένο: να μην ξεχάσουν ποτέ ότι το 1974 ο Αττίλας εισέβαλε στην Κύπρο και μοίρασε την πατρίδα μας στα δυο.
Ελένη Βραχίμη - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται στην ιστορία του τόπου τους. Και πρέπει βαθιά όλοι να είναι έτοιμοι αν χρειαστεί να πολεμήσουν για την ελευθερία της πατρίδας».
Σόφη Οικονόμου - Μέλος Κίνησης «Επιστροφή»
«Έχουμε υποχρέωση να μεταλαμπαδεύσουμε την αγάπη που έχουμε για την πατρίδα μας στις νέες γενιές».
Πριν ακριβώς 35 χρόνια η γιαγιά, η μάνα, η κόρη της διχοτομημένης Κύπρου παρέδωσε μαθήματα πατριωτισμού και ηρωισμού και κέρδισε επάξια μια θέση στη σύγχρονη κυπριακή ιστορία.
Το λιγότερο για τις νέες γενιές, να διδαχτούν από αυτές τις γυναίκες και να κάνουν πράξη το «Δεν ξεχνώ και αγωνίζομαι».
