Της Δρ. Αρετής Δημοσθένους
Γιατί ψάλλεται απόψε ο Μεγάλος Κανόνας;
Ο άγιος Ανδρέας Κρήτης έγραψε έναν από τους πιο κατανυκτικούς ύμνους της Εκκλησίας μας, το Μεγάλο Κανόνα, ο οποίος ψάλλεται την Πέμπτη της Ε΄ βδομάδας της Μεγάλης Σαρακοστής το απόγευμα και αποτελεί το κόσμημα των κατανυκτικών Αποδείπνων πριν τα τελευταία Κοντάτζια της Ε΄ Παρασκευής του Ακαθίστου Ύμνου.
Ο Μεγάλος Κανόνας ψάλλεται τμηματικά στα απόδειπνα των τεσσάρων πρώτων ημερών της Α’ Εβδομάδας των Νηστειών και στις ενορίες ολόκληρος σήμερα μαζί με την ακολουθία του Αποδείπνου.
«Κανόνες» στην εκκλησιαστική υμνογραφία λέγονται ύμνοι μεγάλοι, αποτελούμενοι από μικρότερες ενότητες, που ονομάζονται «Ωδές». Κάθε «Ωδή» (σημαίνει άσμα θρησκευτικό, από το ρήμα άδω) αποτελείται από τον «ειρμό», που είναι η πρώτη στροφή κάθε Ωδής και χρησιμεύει σαν υπόδειγμα και βάση των στροφών που ακολουθούν, τα λεγόμενα «τροπάρια».
Μέγας ονομάσθηκε για την έκτασή του, καθώς αποτελείται από εννέα Ωδές, έντεκα ειρμούς και 250 τροπάρια.
Το θέμα του Μεγάλου Κανόνος, όπως περιγράφεται στο συναξάρι της Ε’ Εβδομάδας των Νηστειών, είναι ἡ παρουσίαση της τραγικής καταστάσης του ανθρώπου, της πτώσης και της αμαρτίας και η θερμή παρακίνησή του να μετανοήσει και να επιστρέψει κοντά στον ζώντα και αληθινό Θεό: «πᾶσαν γὰρ Παλαιᾶς καὶ Νέας Διαθήκης ἱστορίαν ἐρανισάμενος καὶ ἀθροίσας, τὸ παρὸν ἡρμόσατο μέλος, ἀπὸ Ἀδὰμ δηλαδὴ μέχρι καὶ αὐτῆς τῆς Χριστοῦ Ἀναλήψεως καὶ τοῦ τῶν Ἀποστόλων κηρύγματος.
Με μια μοναδική τέχνη ο Άγιος Ανδρέας συνυφαίνει τα μεγάλα βιβλικά θέματα: Αδάμ και Εύα, Παράδεισος και Πτώση, Πατριάρχες, Νώε και κατακλυσμός, Δαβίδ, Χώρα της Επαγγελίας και τελικά Χριστός και Εκκλησία, ομολογία των αμαρτιών και μετάνοια.
Τα γεγονότα της ιερής ιστορίας παρουσιάζονται σαν γεγονότα της δικής μας προσωπικής ζωής, γι’ αυτό και το άκουσμα του Μεγάλου Κανόνος συγκινεί τον προσευχόμενο πιστό, λίγες μέρες πριν την έναρξη των Αγίων Παθών.
Οι ενέργειες του Θεού στο παρελθόν αποβλέπουν σε μένα και στη σωτηρία μου, η τραγωδία της αμαρτίας και η προδοσία παρουσιάζονται σαν προσωπικά δική μου τραγωδία. Η ζωή μου παρουσιάζεται σαν ένα κομμάτι της μεγάλης πάλης ανάμεσα στο Θεό και τις δυνάμεις του σκότους που επαναστατούν εναντίον του χρησιμοποιώντας ως «θύμα» τον άνθρωπο που τις περισσότερες φορές προτιμά την εύκολη λύση αντί του αγώνος της αρετής και της νηστείας
Αρχίζει με τον στίχο: «Ελέησον με ο Θεός ελέησον με!», ο οποίος επαναλαμβάνεται συνεχώς.
«Βοηθὸς καὶ σκεπαστής, ἐγένετό μοι εἰς σωτηρίαν, οὗτός μου Θεός, καὶ δοξάσω αὐτόν, Θεὸς τοῦ Πατρός μου, καὶ ὑψώσω αὐτόν, ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται».
«Ψυχή μου, Ψυχή μου, ανάστα τι καθεύδεις; Το τέλος εγγίζει και μέλλεις θορυβείσθαι· ανάνηψον ουν, ίνα φείσηται σου Χριστός ο Θεός, ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών».
«Πρόσεχε, οὐρανέ, καὶ λαλήσω. γῆ ἐνωτίζου φωνῆς, μετανοούσης Θεῷ, καὶ ὑμνούσης αὐτόν».
Ακόμη και το σύμπαν, ο «ουρανός και η γη», χαίρονται όταν οι άνθρωποι μετανοούν, διότι έτσι ευλογείται ο σύμπας κόσμος και αποσοβούνται τα κακά. Η μετάνοια ωστόσο είναι τελείως προσωπικό θέμα, αρχίζει από τον καθένα μας προσωπικά.
